Trong một thời gian dài trước đây, sự thành lập chất mùn hữu cơ trong đất được xem là do tiến trình sinh học (do sinh vật). Nhưng trong vài thập niên trở lại đây, vai trò của các chất vô cơ trong đất trong thành lập chất mùn đã được biết đến. Thí dụ như chất sắt, nhôm đã thúc đẩy sự hình thành chất mùn hữu cơ ở đất phèn, vì sắt, nhôm kết hợp với chất mùn hình thành hợp chất mùn-sắt, mùn-nhôm rất bền, chống lại sự phân hủy của vi sinh vật đất, nên mùn hữu cơ có nhiều ở đất phèn. Chất măn-gan và can-xi cũng có vai trò trong thành lập mùn hữu cơ trong đất, vì vậy đất ngập nước, đất có nhiều vôi cũng có nhiều chất mùn hơn.
Nguyên lý chung được nhiều nhà khoa học đất và sinh lý thực vật đồng ý là sự sinh trưởng và năng suất của cây trồng được quyết định bởi chất dinh dưỡng, nước và không khí trong đất, và điều kiện môi trường như ánh sáng và nhiệt độ. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu cho thấy chất mùn hữu cơ trong đất có ảnh hưởng rất lớn đến cây trồng. Số lượng và chất lượng của chất mùn hữu cơ trong đất có tương quan chặt đến năng suất cây trồng.
Chất mùn hữu cơ trong đất ảnh hưởng đến sự sinh trưởng và năng suất của cây trồng thông qua các đặc tính lý, hóa và sinh của đất như:
- Bản thân chất mùn hữu cơ cung cấp chất đạm, lân, lưu huỳnh và các chất vi lượng một cách từ từ cho cây trồng.
- Chất mùn hữu cơ được xem như là một kho tích trữ dưỡng chất từ phân hóa học Vai trò nầy rất quan trọng, giúp hạn chế việc mất phân sau khi bón vì nếu không chúng bị bốc hơi hoặc rửa trôi đi. Những chất dinh dưỡng được mùn hữu cơ giữ lại nầy sau đó được phóng thích cho cây hấp thụ khi cần thiết.
- Chất mùn hữu cơ cải thiện cấu trúc của đất, làm đất có nhiều lổ rỗng hơn vì thế đất trở nên thông thoáng, giúp sự di chuyển của nước trong đất được dễ dàng, và giử được nhiều nước hơn.
- Chất mùn hữu cơ làm tăng mật số vi sinh vật trong đất, bao gồm cả vi sinh vật có lợi.
Ảnh hưởng của chất mùn đến sự sinh sinh trưởng của cây trồng không phải chỉ đơn thuần bằng những cách trên mà còn có vai trò kích thích cho cây trồng phát triển. Tính kích thích nầy là do sự hiện diện của những chất có chức năng như là những chất điều hòa sinh trưởng thực vật có trong mùn hữu cơ, có hoạt tính tương tự như IAA, Gibberillin, cytokinin. Hoặc là những chất ngăn cản sự phân hủy auxin. như:
- Chất mùn hữu cơ kích thích sự nẩy mầm của hạt và sự tăng trưởng của cây con. Vai trò của chất mùn hữu trong trong việc thúc đẩy sự nẩy mầm của hạt và sự phát triển của cây con đã được nghiên cứu nhiều.
- Chất mùn hữu cơ kích thích sự tượng rể và sự phát triển của rể. Tùy thuộc vào chất lượng và số lượng của chất mùn mà mức độ kích thích có khác nhau.
- Chất mùn hữu cơ còn kích thích sự phát triển của chồi.
GS TS Nguyễn Bảo Vệ
